Irlandiyalik olimlar baliqlarning migratsiyasini ta’minlaydigan va energiya ishlab chiqaradigan turbina yaratdi

Triniti Kolleji (Trinity College) va Dublin Universitet Kolleji (University College Dublin) olimlari baliqlarning daryo to‘siqlaridan osonlik bilan o‘tishini ta’minlaydigan va ayni paytda qayta tiklanuvchi energiya ishlab chiqaradigan tizim prototipini yaratdilar. Bu texnologiya to‘siqlarni to‘liq buzishga nisbatan iqtisodiy jihatdan samarali muqobil bo‘lib, xarajatlarni 50% dan 85% gacha qisqartirishi mumkin. Prototip Irlandiyadagi baliq xo‘jaligida sun’iy va tirik baliqlar yordamida muvaffaqiyatli sinovdan o‘tkazildi.

Natijalar shuni ko‘rsatadiki, ushbu tizim Yevropa Ittifoqining daryolarni tiklash va qayta tiklanuvchi energiya maqsadlariga erishishiga yordam bera oladi. Tadqiqot materiallari Energies jurnalida chop etilgan.

Yevropa Ittifoqining tabiatni tiklash bo‘yicha yangi qonuni daryo to‘siqlarining ekologik ta’sirini kamaytirish zarurligini ta’kidlaydi. Biroq ularni olib tashlash yuqori xarajatlar va normativ cheklovlar tufayli murakkablik tug‘diradi. Muhandislar ham ekologik, ham iqtisodiy jihatdan foydali bo‘lgan yechim yaratishga intilishdi.

Yangi tizim baliqlarning daryoning yuqori va pastki qismlariga xavfsiz harakatlanishini ta’minlaydi, shuningdek, maxsus nasos-turbina yordamida elektr energiyasi ishlab chiqaradi. Oddiy suv oqimi sharoitida tizim energiya beradi, suv sathi past bo‘lganda esa nasos rejimida ishlaydi. Bunday barqaror gidroenergetika quyosh va shamol energiyasi ulushi ortib borayotgan sharoitda energiya tizimining moslashuvchanligini oshirishi mumkin.

Irlandiyada taxminan 73 mingta daryo to‘sig‘i mavjud bo‘lib, ularni demontaj qilish har biriga 200–500 ming yevroga tushadi. To‘siqlarni olib tashlash ekologik foyda keltirsa-da, ularni kichik GESlarga aylantirish imkoniyatini yo‘qotadi va 2030 yilga borib 80% qayta tiklanuvchi energiya ulushiga erishish maqsadiga kamroq hissa qo‘shadi.

Tizim Yevropa Ittifoqining Yashash Muhiti Direktivasi (Habitat Directive) tomonidan himoyalangan Atlantika lososi, Yevropa iloni va daryo minogasi kabi turlar uchun mo‘ljallangan. Kelajakda energiya salohiyati va baliqlarga ta’siri bo‘yicha yanada chuqur tahlillar o‘tkaziladi. Takomillashtirilib, sertifikatlangandan so‘ng, ushbu tizim tabiatni tiklash va iqlim rejalari uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin. Tadqiqot "Subscrew Hydro Project" doirasida Research Ireland tomonidan moliyalashtirilgan.